Enige informatie over Dirk Klinkenberg, verzameld door Pem Kalshoven.

**********

Wat historische achtergronden: tussen 1740 en 1775 bestond in Haarlem het Natuur- en Sterrekundig Collegie, dat een eigen observatorium bezat in de Haarlemse Patientiestraat. Zij correspondeerden o.a. over de Venuspassage van 1761 met geleerde genootschappen in zowel Engeland als Frankrijk. (bron: Huib Zuidervaart, Van 'Konstgenoten' en Hemelse Fenomenen. Nederlandse Sterrenkunde in de Achttiende Eeuw, Rotterdam , 1999) . Waarschijnlijk was Dirk Klinkenberg hier ook lid van, maar daarvan heb ik geen expliciete vermelding kunnen vinden.

Dirk Dirksz Klinkenberg werd geboren op 15 november 1709 en stierf op 3 mei 1799. Hij woonde in Haarlem en was landmeter van beroep. In het archief van de Ambachtsheerlijkheid Bennebroek zit nog een proces-verbaal van zijn hand over de afmetingen van de gronden van ’s Gravenmade, 1746. Daarnaast was hij 40 jaar lang secretaris van de Staten van Holland en West-Friesland.

In 1743 publiceerde hij zijn eerste sterrenkundige publicatie: "Verhandeling over het vinden van de parallaxis der zon: Zynde eene beschryving hoe de afstand tusschen de zon en de aarde kan gevonden worden door den schynbaaren weg der planeeten Venus en Mercurius over de zon. Nevens de afbeeldingen van drie zulke verschynsels, welke voorvallen zullen, het eene in het jaar 1743, de ander 1753, en de derde in ’t jaar 1761; waar agter gevoegt is, oplossing eener meetkundige voorstelling (uitg. Jan Bosch, Haarlem, 1743) – 52 pp." (bron R.H. van Gent 2004)

Een andere publicatie van zijn hand: “Verhandeling en aanmerkingen over verscheide uitrekeningen, en waarneemingen van den overgang van Venus voorby de Zon; op den 6den Juny 1761”, Verhandelingen uitgegeeven door de Hollandsche Maatschappye der Weetenschappen te Haarlem, 6 (1762), 874-922. (bron R.H. van Gent 2004)
 
Met de Fransman De l'Isle vroeg Klinkenberg zich af waarom Halley geen heil had gezien in overgangen van Mercurius om de zonneparallax te verbeteren en het is om die reden dat hij een goed uitgewerkte beschrijving gaf van de toekomstige overgangen van Mercurius in 1743, 1753 én die van Venus in 1761.

Komeet Klinkenberg-Chéseaux 1743 met de kern achter de horizon en de staarten erboven uitstekend

Als amateur-astronoom ontdekte hij verder op 9 december 1743 de grote komeet van 1744 (C/1743 X1),. Onafhankelijk van Klinkenberg werd de komeet 4 dagen later ook ontdekt door de Zwitser Philippe Loys de Chéseaux, die de baan ervan berekende en wiens naam nu normaal gesproken met deze komeet geassocieerd wordt. Vele andere astronomen uit die tijd, zoals de jonge Charles Messier, bestudeerden deze komeet die maar liefst zes staarten vertoonde.

Dirk Klinkenberg ontdekte ook nog de komeet van 1762 (C/1762 K1).

Ter nagedachtenis aan zijn werk is de asteroide 10427 Klinkenberg naar hem vernoemd. Deze werd ontdekt op 24 september 1960 door C.J. van Houten, I. van Houten-Groeneveld en Tom Gehrels van het Palomar Observatory, en kreeg de voorlopige aanduiding 2017 P-L (bij een andere, onafhankelijke ontdekking kreeg het de voorlopige aanduiding 1980 TT6).

Genealogie van het internet: www.stembert.com/klinkenberg/frame2.htm

XI.91    Dirk Dirksz Klinkenberg, gedoopt op 17-11-1709 te Haarlem, overleden op 30-04-1799 te Den Haag op 89-jarige leeftijd.
Gehuwd voor de kerk (1) op 27-jarige leeftijd op 10-11-1737 te Haarlem met Catharina van der Putte.
Ondertrouwd (2) op 02-11-1777 te Den Haag, gehuwd voor de kerk te Den Haag Kloosterkerk met Dirkje van der Kaag.
Uit het eerste huwelijk:

   1. Maria Dirksdr Klinkenberg, gedoopt op 03-09-1741 te Haarlem.

   2. Dirk Dirksz Klinkenberg, gedoopt op 23-08-1744 te Haarlem.

Vader:

X.66    Dirk Dirksz Klinkenberg, gedoopt op 26-12-1684 te Warmond.
Gehuwd voor de kerk (1) op 21-jarige leeftijd op 12-12-1706 te Haarlem met Geertruid Jansdr de Ram, begraven op 24-10-1724 te Warmond.
Gehuwd voor de kerk (2) circa 1725 te Haarlem met Sara Philips, begraven op 13-10-1726 te Haarlem.
Gehuwd voor de kerk (3) op 42-jarige leeftijd op 18-05-1727 te Haarlem met Arentje van Guliek.
Uit het eerste huwelijk:

   1. Dirk Dirksz Klinkenberg (zie XI.91).

   2. Marijtje Dirksdr Klinkenberg, gedoopt op 04-09-1712 te Haarlem, begraven op 03-05-1717 te Haarlem.

   3. Jannetje Dirksdr Klinkenberg, gedoopt op 10-05-1716 te Haarlem, begraven op 23-05-1716 te Haarlem.

   4. Maria Dirksdr Klinkenberg, gedoopt op 30-05-1717 te Haarlem, begraven op 09-09-1725 te Haarlem.

Uit het derde huwelijk:

   5. Jan Dirksz Klinkenberg, gedoopt op 01-10-1727 te Haarlem.

Grootvader:

IX.32    Dirk Jacobsz Klinkenberg (Klinckenberg), metselaar, gedoopt (NH) op 10-11-1647 te Warmond.
Gehuwd voor de kerk (1) op 23-jarige leeftijd op 19-07-1671 te Warmond met Geertje Cornelisdr van der Harp.
Gehuwd voor de kerk (2) op 36-jarige leeftijd op 03-04-1684 te Warmond met Jorisje Dirksdr Boon, 34 jaar oud, gedoopt op 04-07-1649 te Warmond, dochter van Dirk C. Boon en Tryntje Jacobsdr.
Uit het eerste huwelijk:

   1. Maartje Dirksdr Klinkenberg, gedoopt op 07-01-1674 te Warmond.

   2. Jannetje Dirksdr Klinkenberg, gedoopt op 18-08-1675 te Warmond.

   3. Jacob Dirksz Klinkenberg, gedoopt op 14-02-1677 te Warmond.

   4. Cornelis Dirksz Klinkenberg, gedoopt op 05-05-1680 te Warmond.

   5. Jacob Dirksz Klinkenberg, gedoopt op 18-06-1683 te Warmond.

Uit het tweede huwelijk:

   6. Dirk Dirksz Klinkenberg (zie X.66).

Uit:

Lagrange in the Netherlands

Dutch attempts to obtain rigour in calculus, 1797-1840

D.J. Beckers

The reckoning with the infinitely small was done by means of the geometrical theory of commensurates, just as Maclaurin had done. There was however another fast growing group of practitioners and people who were interested in mathematics. Mostly, these engineers and schoolteachers were interested in applications, and this turned their interest to theorems that would grow to become the fi- nite differences theory as it later would be formulated by Lacroix. This might for example be illustrated by the tables of correction factors, which could be used in calculations to obtain better approximations for the values which did not appear in the logarithm tables, published by the surveyor Dirk Klinkenberg (1709-1799)

The theory of differences also inspired Klinkenberg to calculate more exact values for ss with Leibniz' series. By pairwise collecting the terms of this series, starting with the first and starting with the second, respectively, he obtained two new series. Both these series, Klinkenberg noted, converge considerably faster than the original, and the process could be repeated, by combining the two series and applying the same trick. By means of the difference between the values he calculated by neglecting the small terms in these series, he determined the exactitude of his approximation. The main aim of the paper was to find a useful approximation for ss, and not to raise any fundamental questions as to wether a certain series did or did not converge. In fact, Klinkenberg did not use the word converge, but the Dutch verb "afloopen", which could in this case be translated with "petering out":

"Een aangroeijing, die op eene vloeijende wyze, geduurig kleinder word, tot zy eindelyk geheel verdwynd; noemd men in den staat van verdwyning oneindig klein: zodanige oneindig kleine aangroeijing, noemd men ook de differentiaal van de veranderlijke grootheid, welker aangroeijing zy is."

Klinkenberg did stress the importance of convergence criteria, and understanding of the approximation process.

Publications:

D. Klinkenberg, `Korte Verhandeling over de Sinus, Tangens, en Secans Logarithmus Getallen; Met een bijgevoegde tafel, waar door dezelve tot in duizendste, en tienduizendste deelen van Minuten boogs gevonden kunnen worden' in: Verhandelingen uitgegeeven door de Hollandsche Maatschappy der Weetenschappen V (1760), pp. 258-310

D. Klinkenberg, `Verhandeling over de Evenredigheid (of Reden) tusschen de Middellyn en tusschen den Omtrek van een Cirkel' in: Verhandelingen uitgegeeven door de Hollandsche Maatschappy der Weetenschappen III (1757), pp. 147-157

3. The Venus transit of 1761

In May 1760, the French astronomer Joseph-Nicholas Delisle wrote to the Dutch astronomer Dirk Klinkenberg, inquiring on behalf of the Académie des Sciences whether the Dutch authorities would be able to assist in transporting and stationing a French astronomer in Batavia to observe the transit of Venus. However, when Delisle subsequently learned that the Royal Society of London was planning to send the astronomers Charles Mason and Jeremiah Dixon to observe the transit from Sumatra, he decided that a French observer would not be necessary in the Dutch East Indies. On the other hand, as Delisle later wrote to Klinkenberg, it would be a pity if the transit went unobserved at Batavia and he urged Klinkenberg to contact the VOC authorities at Batavia so that perhaps a local observer could make measurements with the modest instruments that happened to be available there.

Robert H. van Gent

Institute for History and Foundations of Mathematics and the Natural Sciences,

Utrecht University, The Netherlands

email: r.h.vangent@astro.uu.nl

From: Historical observations of the transit of Venus

From the residence Zorgvliet of Willem Bentinck van Rhoon astronomer Dirk Klinkenberg observed the 1761 transit of Venus. Early in the morning he watched sunrise with a gregorian telescope from a dune west of Zorgvliet. Later on he went back to Zorgvliet and observed the remaining part of the transit with a cassegrain telescope. Afterwards, Klinkenberg discovered that his time piece was in error of at least ten seconds, making his observations useless. Today, Zorgvliet is known as Catshuis and is the residence of the Dutch prime minister.
Location: 52°05'25".1 N, 4°17'06".1 E    times of contact

The 6-Tail Comet C/1743 X1, 1744

Date first reported                        1743 Nov

Dirk Klinkenberg                           1743 Dec 9

Philippe Loys de Chéseaux          1743 Dec13

Observational interval 110 days

Perihelion 1744 Mar 01 0.22AU

Perigee 1744 Feb 27 0.83 AU

Magnitude1744 Feb 20 -3

Visible in daylight only 12 degrees from the Sun on February 27.

Great Comets in History

Donald K. Yeomans           Jet Propulsion Laboratory/California Institute of Technology