Ontstaan en evolutie van leven.
Nu er zoveel nieuwe planeten bij andere sterrenstelsels worden gevonden, neemt de kans buitenaards leven te ontdekken toe. Maar wat is leven en hoe ontstaat en evolueert het? Dat zijn vragen waarop tegenwoordig intensief wordt gestudeerd aan de hand van het enige leven dat we tot nu kennen, het leven op aarde. Tijdens deze lezing maken we een reis langs alle belangrijke gebeurtenissen van het leven op aarde. Ideeën over het ontstaan van leven, belangrijke stadia in de evolutie van het leven op aarde, waaronder ook periodes tijdens welke het leven onderhevig was aan golven van geweld en zelfs verscheidene keren bedreigd werd met uitsterven, en tenslotte het bereiken van intelligent leven, waaronder de mens.
De manen van Jupiter.
Een belangrijke doorbraak in de acceptatie van het wereldbeeld van Copernicus, waarbij de zon centraal staat en niet de aarde, was de ontdekking door Galileo Galileï van de vier grootste manen van Jupiter. Ook nu weer staan deze manen in de belangstelling, maar nu vooral vanwege de intensieve speurtocht naar leven buiten de aarde. Deze lezing “bezoekt” alle vier manen aan de hand van prachtig fotomateriaal dat is verzameld door verschillende ruimtevaartuigen en laat zien welke factoren aan de basis liggen van het idee dat tenminste drie van deze manen mogelijk leven zouden kunnen herbergen.
Meteorieten en ruimtepuin.
Bij het ontstaan van onze Zon en haar planeten is een grote hoeveelheid materie overgebleven; noem het maar bouwpuin. Dit puin bevindt zich onder andere tussen de planeten (met name de astroïden tussen Mars en Jupiter), maar het meeste zit toch vooral voorbij Neptunus (waar de kometen vandaan komen). Het betreft steen, waterijs en koolzuursneeuw, in grootte variërend van stofjes tot grote stukken van wel een duizend kilometer doorsnede. Deze lezing geeft een overzicht van wat er allemaal aan “rommel” in onze buurt rondzwerft, en niet alleen het puin van natuurlijke oorsprong; de mensheid draagt een klein steentje bij in de vorm van afgedankte ruimtetuigen en brokstukken ervan die in de ruimte blijven zwerven.
Röntgen- en gamma-astronomie.
Net als het menselijk lichaam, ziet het heelal bekeken door een röntgen- of gammabril er heel anders uit dan we gewend zijn. Röntgenstraling is het kenmerk van hoogenergetische gebeurtenissen in het heelal. Elk object wat heter wordt dan 1 miljoen graden begint grote hoeveelheden röntgenstraling af te geven. Dicht bij huis is dat de zonnecorona, maar ook elders in de melkweg zijn er honderden sterke röntgenbronnen. Omdat röntgenstraling niet door de atmosfeer heendringt, kunnen deze bronnen alleen worden waargenomen met speciale satellieten. Datzelfde geldt ook voor gammastraling, met nog hogere energieniveaus, die o.a. geproduceerd wordt bij supernova-explosies.
Lezing 4 viel op de avond dat de Randstad zo ongeveer tot stilstand gekomen was vanwege het winterweer. Er was één dappere bezoeker die de elementen had getrotseerd. Omdat wegens ziekte van de docent lezing 5 over “Pluto en Kuipergordel-objecten” niet door kon gaan is op die datum lezing 4 herhaald. De nieuwe datum voor de Plutolezing is nu gezet op 14 april.
Röntgen- en gamma-astronomie.
Net als het menselijk lichaam, ziet het heelal bekeken door een röntgen- of gammabril er heel anders uit dan we gewend zijn. Röntgenstraling is het kenmerk van hoogenergetische gebeurtenissen in het heelal. Elk object wat heter wordt dan 1 miljoen graden begint grote hoeveelheden röntgenstraling af te geven. Dicht bij huis is dat de zonnecorona, maar ook elders in de melkweg zijn er honderden sterke röntgenbronnen. Omdat röntgenstraling niet door de atmosfeer heendringt, kunnen deze bronnen alleen worden waargenomen met speciale satellieten. Datzelfde geldt ook voor gammastraling, met nog hogere energieniveaus, die o.a. geproduceerd wordt bij supernova-explosies.
De vorm van de Aarde.
In het verre verleden dachten de meeste mensen dat de aarde plat was, maar vanaf de Griekse oudheid groeide het besef dat de aarde bolvormig moest zijn. Isaac Newton berekende dat dit beeld toch niet helemaal kon kloppen: volgens hem was de aarde afgeplat aan de polen. Om dit te bewijzen werden in de 18de eeuw verschillende expedities uitgerust om het verschil in lengte te bepalen tussen een breedtegraad op de evenaar en in onze streken. Tegenwoordig kan het zwaartekrachtveld van de aarde zeer nauwkeurig worden gemeten met satellieten; de vorm van de aarde die daaruit volgt lijkt meer op een peer, vol met deuken en butsen.
Pluto en Kuipergordel-objecten.
Waar de derde lezing een breed overzicht gaf van wat er aan “klein gruis” in het zonnestelsel zwerft, gaan wij het hier hebben over de Kuipergordel-objecten (KBO’s). De kuipergordel is het gebied voorbij Neptunus waarin veel brokken oermateriaal om de Zon draaien. Van deze KBO’s worden regelmatig nieuwe ontdekt. Pluto is de grootste en meest bekende KBO. Sinds 2006 is Pluto niet meer bij de planeten ingedeeld, maar bij de nieuwe groep van “dwergplaneten”. Deze draaien om de Zon, zijn groot genoeg om een bolvorm aan te nemen, maar zijn te klein om middels hun zwaartekracht hun banen schoon te vegen zoals de acht grote planeten dat hebben gedaan.
